maandag, december 03, 2012

Gele en 'groene' gentiaan?

Veratrum album
Tijdens de les over bitterstofplanten bespraken we de gele gentiaan en werd er verteld dat er ook een groene gentiaan zou bestaan. Ik ken zelf geen groen bloeiende gentianen, en besefte pas later dat hier de klassieke en gevaarlijke vergissing gemaakt werd met een andere plant, de witte nieswortel (Veratrum album L.) ook wel wit nieskruid genoemd. Een giftige vaste plant die vroeger zelfs als pijlgif gebruikt werd. Deze 'groene gentiaan' groeit in vochtige Alpenweilanden, in hetzelfde biotoop als de gele gentiaan, Gentiana lutea, de plant waar likeur mee gemaakt wordt. Vroeger kwamen er dan ook regelmatig vergiftigingen voor omdat de Veratrum in plaats van Gentiana geoogst en gebruikt werd.

Gentiana lutea
Alle delen van de Veratrum zijn giftig. Planten op 700 m hoogte bevatten wel 1,5% alkaloïden, die op 2500 m hoogte nog maar 0,2%. Vooral in de wortelstok komen de alkaloïden protoveratrine en germerine voor.

Ondanks of dank zij de giftigheid werd de wortel ook in de vroegere kruidengeneeskunde gebruikt. Bij Matthiolus lezen we over de Weisser Nieszwurtz (1586)

Nieszwurtz in die Nasen empfangen, macht niesen, und reinigt das Haupt. Wie man mit Nieszwurtz Zâpffle zum Stulgang bereiten sol, ist oben im ersten Buch und Capitel, unter der Veilwurtz gemeldte.
Nieszwurtz in Essig gesotten, unnd denselbigen im Mund gehalten, benimpt das Zanwehe.
So die Weiber Nieszwurtz brauchen, wie sie wissen, bringts jnen jre zeit.
Diese Wurtzel wirdt auch zu den Geschwâren, Grinden, und alten Schâden, dieselbigen darmit zu reinigen und seubern, genûtzt.
Nieszwurtz gepulvert, und mit Weitzenmehl gemischt, darvon sterben die Meusz.
Nieszwurtz in Milch gesotten, und den Fliegen fûrgesetzt, so viel jhr darvon essen, mûssen alle geschwellen, und zerbersten.

Ouderwets vertaald klinkt dat ongeveer zo:
Nieskruid in de neus ontvangen doet niezen en reinigt dat hoofd.
Nieskruid in azijn gekookt en diezelfde in de mond gehouden beneemt de tandpijn.
Zo de vrouwen nieskruid gebruiken, zoals ze weten, brengt het hun tijd.
Deze wortel wordt ook voor zweren, schurft en oude schaden gebruikt, diezelfde daarmee te reinigen en te zuiveren genuttigd.
Nieskruid gepoederd en met tarwemeel gemengd, daarvan sterven de muizen.
Nieskruid in melk gekookt en de vliegen voor gezet, als zij daarvan eten, zullen ze opzwellen en barsten.

zondag, december 02, 2012

Tijm en de herboristen

Een herboristenopleiding kan en mag ook gezellig zijn. Samen op de middag in 'Het Vertier' eten, drinken en praten.
In de voormiddag zijn we begonnen met de kruiden voor de luchtwegen te bespreken. Tijm en salie, keukenkruiden maar ook bijzondere geneeskrachtige planten. Te gebruiken bij hoest, goed slijmoplossend en bacteriedodend. Om maar iets te noemen.

Ook in een ver verleden werd tijm al voor de luchtwegen gebruikt. Dodonaeus in zijn CruydtBoeck zegt over tijm: 'Thymus is geschikt om de plas en maandstonden te verwekken en voort te laten komen, laat de vrucht rijzen, zuivert het ingewand en is zeer nuttig om al hetgeen dat in de borst en longen steekt of verborgen ligt uit te halen en gemakkelijk te laten lossen.

Hetzelfde gewas, zo Dioscorides schrijft, met zout en azijn gedronken laat de slijmerige vochtigheid die pituita genoemd wordt met de kamergang af komen en uit het lijf ruimen.
Het water daar Thymus met honing in gekookt is geweest is zeer goed gebruikt diegenen die hun adem niet ophalen kunnen dan met rechte hals en die benauwd zijn en die de kuchhoest hebben.
Datzelfde afkooksel jaagt de wormen uit de buik, verwekt de maandstonden, laat de vrucht voortkomen en drijft de nageboorte af en laat plassen.
Thymus met honing vermengt als een Electuarium en dikwijls te likken gegeven ruimt de borst en laat de fluimen rijpen en rijzen en veroorzaakt het gemakkelijk uitspuwen en laat alle taaie slijmerigheid lossen en scheiden'
Voor de luchtwegen gebruiken we tijm in honing en als siroop nog steeds. Om de plas en de maandstonden te verwekken wordt het niet meer toegepast. Maar... mogelijk kan tijm als stimulerende plant de herboristen in spe ook helpen om al die informatie over kruiden te verwerken.

Meer over de geschiedenis van tijm
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/37883-tijm-en-zijn-verleden.html en http://wetenschap.infonu.nl/scheikunde/38543-tijm-de-vele-chemische-variaties-ofwel-chemotypes.html


vrijdag, november 30, 2012

Mandarijntje, een oervrucht

Uit onderzoek blijkt dat er maar drie ‘echte' citrussoorten zijn: de pomelo (Citrus grandis) , de mandarijn (Citrus reticulata) en de sukadecitroen of cedraat (Citrus medica) .

De kennis kwam eerst van botanici (die bij alle citrusvruchten naar details van vruchten, blaadjes en bloemen keken), later van genetici die eiwitten en stukjes DNA vergeleken. Het inzicht betekent een flinke opruiming in het soortenassortiment, want vroeger kon een kenner rustig beweren dat er 16, of zelfs wel 162 soorten citrusfruit bestonden.
De sinaasappel is dus in feite geen aparte soort. De Chinese biologen zochten in het genoom van de sinaasappel naar DNA-volgordes die overeenkwamen met hetzij pomelo, hetzij mandarijn. Dat driekwart mandarijn-DNA bleek, betekent dat pomelo eerst met mandarijn is gekruist, en een nakomeling van die kruising nogmaals met mandarijn. Toen was het een sinaasappel.

Zo'n kruising blijft bij citrusvruchten lang in stand. Uit pitten van citrusvruchten groeit van nature meestal geen kruising van vader en moeder, maar een kloon van de moeder. Door die vreemde vorm van ‘stekken' kunnen ook moderne gekweekte rassen oeroud blijken. De oudste vermelding van een sinaasappel, in Chinese literatuur, dateert van 314 v. Chr. Archeologische aanwijzingen voor de teelt van citrusfruit zijn er al uit 2100 v. Chr.
De gekruiste vruchten zelf hebben allerminst het imago van oervrucht. De mandarijn: makkelijk pelbare zoete kindervriend. En dan de pomelo, licht bitter weliswaar, maar toch: een glimmende sapbal van wel twintig centimeter doorsnee. In sommige botanische leerboeken, en in Van Dale, staat de pomelo nog beschreven als een veredelde pompelmoes.
De knobbelige sukadecitroen of cedraat is de onbekendste van de drie oercitrussen, maar is toch de eerste citrusvrucht die het Midden-Oosten en het Middellandse Zeegebied bereikte. Hij wordt er nog altijd geteeld, om sukade te maken van de schil. De sinaasappel werd pas in de zestiende eeuw in Europa geïntroduceerd, door de Portugezen. De mandarijn kwam in 1805.


Het mandarijntje, het lieflijk geurend kindervruchtje blijkt dus een stoere oervrucht te zijn. Al zal het oorspronkelijk mandarijntje er wel heel anders hebben uitgezien.

Over de naam “mandarijn” 
In China was de mandarijn vroeger heel belangrijk en werd als de vrucht van de rijken gezien. Ze stond net zo hoog in aanzien als de hoogste Chinese staatsambtenaren: de Mandarijnen. Vandaar mogelijk dat men de vrucht mandarijn is gaan noemen.
Anderen zijn van mening dat de naam is afgeleid van de naam van het eiland Mandara, het tegenwoordige Mauritius.

donderdag, november 29, 2012

Kruidenteelt in Groede


Even onverwacht op bezoek bij een bijzonder kruidenbedrijf in Groede. Zomaar eind november met ruig weer, wilde wolken, regen zon en zelfs een volle regenboog. Op het veld vinden we nog stevige rijen met bloeiende venkel, naast forse decoratieve bladeren van kardoen of artisjok en de roestige resten van sint-janskruid. Ook enkele rijen met rosetten van een nieuwe ster aan het kruidenfirmament is er te bekijken: kaardebol.

http://www.biosfeergroede.nl/

maandag, november 26, 2012

Apocalyps

Zelfs in mijn leven is volgens grote en kleine doemdenkers de wereld al zowat twintig keer vergaan. 

Waarom willen mensen zo graag geloven dat de wereld vergaat?  Zou het zijn omdat we de aardbol vaak zien als een hele nare plaats, gevuld met onderdrukking, onrechtvaardigheid en de dreiging van de dood. Ondergangsdenken of apocalyptiek (mooi woord) vormt een krachtige, maar wel wat vreemde reactie daarop: de wereld is zo slecht dat deze niet hersteld kan worden, en dus wordt deze weggevaagd.

Het idee dat zo’n apocalyps verlossing brengt, komt uit tal van hoeken. Diverse godsdiensten spreken bijvoorbeeld over het vergaan van de wereld. “Het Jodendom, Christendom en de Islam voorspellen allemaal een apocalyps. Het einde van de wereld, vaak met een dag des oordeels en een Armageddon, reflecteert het verlangen om aan het bestaan te ontsnappen, de vijanden te bestraffen en gelijk gesteld te worden aan een hogere macht of transcendente realiteit. En.... de goeden die worden natuurlijk gespaard!

vrijdag, november 23, 2012

Varkensgras

Varkensgras vinden we nu volop langs wegkanten. Het staat er zelfs stevig en fris bij, voor zover je het onooglijke varkensgras fris kan noemen. Het is nu eenmaal niet moeders mooiste. Maar onder dat bestoft uiterlijk verbergt zich een aloude geneeskrachtige reputatie.

Volgens Dodonaeus in zijn cruijdeboeck/deel1/capitel064
  • Tsap van Wechgras ghedroncken es goet tseghen dat bloet spouwen/ t bloet pissen/ ende tseghen alle bloet ganck/ ende helpt den ghenen die overvloedichlijck overgheven ende camerganck hebben.
  • Tselve sap met wijn gedroncken es goet den ghenen die van fenynighen ghedierten ghebeten sijn.
  • Tsap van Wechgras es oock goet tseghen die derdaechse cortsen een ure voor dat aencomen van den cortsen ghedroncken.
  • De bladeren van Wechgras in wijn oft water ghesoden ende ghedroncken stelpen alderhande loop des buycx/ dat root melizoen/ der vrouwen overvloedighe cranckheyt/ tbloet spouwen ende alle bloetganck/ ghelijck dat sap.
  • Tsap van Wechgras met een pessus in der vrouwen scamelheyt ghedaen stelpt die vrouwelijcke cranckheyt ende die overvloet/ in die nuese ghesteken stoppet dat bloeyen uut die nuesen/ in die ooren ghedruypt benempt die pyne ende gheneest dat ghesweer der selver.
  • Tselve sap met huenich en wijn ghesoden gheneest die sweeringhe en heete swellinghen van den scamelijcken leden.
  • Die bladeren gruen ghestooten sijn goet gheleet op die maghe die verhit ende onsteken es/ op alle heete sweeringhen ende apostumatien/ opt wildt vier/ ende op alle versche wonden.
  • Dioscorides scrijft oock van Wechgras dattet urine en water doet maken en dat tgoet tseghen die droppelpisse es/ dat alleen waer es/ als die urine heet ende snijdende es.
Bloedingen, diarree, menstruatiebloedingen.... het is duidelijk dat ook in de tijd van Dodoens de looistofwerking van varkensgras al bekend was.

Ook in het boek Artseny-gewassen 1796-1813 vinden we de adstringerende werking terug:  'Door zijne samentrekkende hoedanigheid is het Sap of Afkookzel van dit Kruid, in Wijn of Water, uitwendig opgelegd, tegen Breuken, Bloedloop en andere Vloeijingen dienstig bevonden. Het bijna onzigtbaar kleine Zaad, van zelf op de Aarde verspreid, strekt 's Winters tot Voedzel voor het klein Gevogelte'.

En in de Flora Batava 1814 wordt vooral verwezen naar de plant als voedsel voor dieren en zelfs voor mensen. Het Zaad kan in tijden van gebrek tot voedsel voor Menschen dienen. (Mattuschka.) De Plant geschikt tot Blaauw-Verwen. (Thunberg.) Het Zaad wordt sterk door de Vogels gezocht, en is een voornaam Voedsel voor dezelven. Met de Bladen kan men Varkens mesten. De Plant is voor de Schapen nadeelig, als krijgende hierdoor verstopping. (Matt.) ook door Brugmans als schadelijk in Weilanden opgegeven. Wanneer het op den Akker sterk vermenigvuldigt, is het best door varkens uitteroejen. (Matt.)


Pigroot
Pigroot, Polygonum aviculare, from the 1000-knot family, is also known as swine’s grass, varkensgras, varkensknets, varkensstraat, varkenskruid, zwijnegras (NL) and herbe à cochons, renové des oiseau, aviculaire (F) and also vogelknöterig (G). Not only pigs but, apparently, according to the French and German names, birds love it as well. It is fed fresh, mainly to benefit a thick and shiny plumage (it contains a lot of silicic acid). This herb grows in every grassy verge, preferably on the path, just like plantain or waybread, with which it shares most of its uses. Dodoens says: it cools, helps stop blood-vomiting and –spitting, helps stop earaches, heartburn, and cures cholera; modern-day use mostly concerns enhancement of urine flow, regeneration of mucous tissue in the digestion track as well as in the respiratory track.

Meer te lezen op http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/40083-varkensgras-verleden-en-heden.html

zondag, november 18, 2012

Duin- en strandwandeling

 Wandelen in De Haan aan Zee. Lesdag van de herboristenopleiding 'Dodonaeus'. Onverwacht mooi weer, wat wel te zien is aan de lange, donkere schaduwen die de deelnemers na laten op het strand. Wandelen en natuurlijk najaarsresten van planten bekijken, besnuffelen en beruiken. Een kleine opsomming: meidoorn, stinkende gouwe, nagelkruid, duizendblad, kaasjeskruid, kardinaalsmuts, kliswortel, maar ook miniscule bladrosetten van winterpostelein. Verder de vitaminerijke bessen van hondsroos, rimpelroos, duindoorn en gojibes. En dank zij de alerte observatie van de deelnemers vinden we ook nog wat bloeiende zeeraket en lepelblad.
Winterpostelein - Claytonia perfotiata. Frans: Claytonie perfoliée Duits: Kragen-Portulak (Winterpostelein), Engels: Springbeauty. Zijn witte bloemen met 5 kroonbladeren, ontluiken boven de 2 vergroeide bladeren. De bladeren ondersteunen de bloem en vormen een schoteltje. Ze bevolken in de lente de boorden van de wandelpaden en de schaduwrijke zoomrand van de duinbossen om in de zomer compleet te verdwijnen. Het is afkomstig uit Noord-Amerika en bij ons geïntroduceerd als groente tijdens de jaren '20. Ze kunnen geoogst worden in de winter, wat meteen hun naam verklaart. De blaadjes worden rauw gegeten als sla, bereid als spinazie of er wordt soep van gemaakt. Rauw bevatten ze een belangrijke hoeveelheid vitamine C.



zaterdag, november 17, 2012

Kruidenwandeling

Een kruidenwandeling begeleiden, in een vreemd verwilderd volkstuingebiedje gelegen tussen huizen, hoogbouw en vele wegen in de krochten van Berchem.  Aan het eind van de Constant Jorislaan is onze afspraak.

De volkstuintjes zijn al een hele tijd verlaten, ze moesten plaats maken voor een ruilverkaveling, ondertussen verwilderen de tuintjes, groenten maken plaats voor de sterkste overlevers. Hier is dat vooral de Canadese guldenroede, maar ook wilde marjolein, vrouwenmantel en aardbeien houden stand. Bessenstruiken kunnen zich ook handhaven en echte superonkruiden zoals paardenbloem, brandnetel, weegbree, heermoes en basterwederik komen zich vanzelfsprekend zelf vestigen. Een bevreemdend, maar mij wel tevreden stemmend schouwspel. Natuur die zich opnieuw vestigt tussen huizen, hoogbouw en plastic afbakening van percelen. Geen stads park, maar mooie, lelijke woekering van menselijke natuur. Een echte speeltuin voor een herborist. Guldenroede die blaasontsteking kan genezen, vrouwenmantel voor vrouwenkwalen, heermoes tegen versleten gewrichten, weegbree voor allergische luchtwegen en basterdwederik voor de oude prostaat. Voor vrouw en man, voor jong en oud, voor stadse en boerse mensen. Voor iedereen een hulpje, een wilde steun en toeverlaat.

maandag, november 12, 2012

Netels en de prostaat

Mooie brandnetels vind ik zelfs nu nog  in de statige straten van De Haan aan Zee. Gewoon in de berm onder de geknotte populieren. Niet verwonderlijk, populierblad zorgt voor een overvloed aan bemestende stikstof, al zou het ook kunnen dat hier op de hoek van de straat honden uitgebreid de boom als pispaal gebruiken. Plukken zal ik dus maar niet doen.

Het is ten andere nu eerder de tijd om de gele wortels te oogsten. Je kan er een klassieke tinctuur mee maken, 20gr verse wortel op 100cc alcohol van 60°. Te gebruiken tegen goedaardige prostaathypertrofie, nu ja 'goedaardig', prostaatklachten kunnen best wel vervelend zijn.

In een grote studie met meer dan 600 patienten die gedurende 6 maanden brandnetelpreparaat gebruikten, bleek de Urtica radix significant de symptomen van goedaardige prostaathypertrofie te verminderen. De kracht van het plassen en de hoeveelheid urine die niet uitgeplast werd, verbeterden. In een tweede studie, met enkele honderden patiënten werd de combinatie van brandnetelwortel met Sabal (zaagbladpalm) getoetst op werkzaamheid en veiligheid. Ook hier bleek dat het combinatiemiddel positieve en statistisch significante effecten had op symptomen van benigne prostaathypertrofie.  In een Duitse studie bleek de combinatie even effectief te zijn als een regulier middel.

Safarinejad MR. | Urtica dioica for treatment of benign prostatic hyperplasia: a prospective, randomized, double-blind, placebo-controlled, crossover study. | J Herb Pharmacother. | 2005;5(4):1-11.
Lopatkin N, Sivkov A, Schläfke S, Funk P, Medvedev A, Engelmann U. | Efficacy and safety of a combination of Sabal and Urtica extract in lower urinary tract symptoms--long-term follow-up of a placebo-controlled, double-blind, multicenter trial. | Int Urol Nephrol. | 2007;39(4):1137-46. Epub 2007 Feb 15.
Engelmann U, Walther C, Bondarenko B, Funk P, Schläfke S. | Efficacy and safety of a combination of sabal and urtica extract in lower urinary tract symptoms. A randomized, double-blind study versus tamsulosin. | Arzneimittelforschung. | 2006;56(3):222-9.

vrijdag, november 09, 2012

Voordrachtig hart

Ik wandel door de straten van een donker, regenachtig Gent. Ben veel te vroeg voor mijn voordracht over ' Tien kruiden voor tijdelijke nood' bij Velt Damvallei. Ik dwaal wat doelloos door de lange Antwerpsesteenweg. Zoals vele stadse straten, heeft ook deze straat voor mij iets onwezenlijk on-menselijk. Vooral ook chaotisch lelijk: vervallen rijhuizen maar ook mooie oude villa's omgeven door grote, herfstige beukenbomen, een gladde hedendaagse, fel verlichte supermarkt er tussen, een rommelige nachtwinkel en kappers die nog volop aan het coifferen zijn. Ik kijk overal binnen. Menselijk leven op alle niveau's. Herinnering aan vroeger. Ook toen ik jong was dwaalde ik 'graag eenzaam' door donkere straten met een dubbel gevoel van angst en euforie, alsof ik zelf de aarde in de hand moest houden.

En verder....de voordracht verliep vlotjes. Zoals gewoonlijk, zou ik zeggen, al moet het ook wel wat spannend blijven. Verwondering blijft er gelukkig wel bij mij over al die ordinaire onkruiden, die toch zo bijzonder zijn. Paardenbloem, brandnetel, weegbree, maar ook vlier en meidoorn. Beter bestaat er niet.

Over meidoorn, de rode vruchten die er zelfs nu nog zijn, hoe goed die voor het ouderdomshart wel zijn. En dus spreek ik mijn bewondering ook uit over mijn eigen hart, dat ondertussen al 68 jaar klopt aan een gemiddeld ritme van 70 slagen per minuut, 24 uur per dag en ik vraag ik mij af hoeveel slagen dat dan wel mogen zijn in mijn 68 jaar.
En dus was er in het publiek een Pietje precies die dat dan ook even op zijn slimme telefoon voor mij  berekend had.
2 miljard 501 miljoen 856.000 hartslagen, knap van mijn hart en een beetje ondersteuning kan dat dan zeker wel gebruiken.

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/95993-meidoorn-geschiedenis-van-geneeskracht.html
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/alternatief/23071-meidoorn-beschermer-van-hart-en-huis.html

woensdag, november 07, 2012

Obamaherbs en Red Passion?

Barack Obama werd gelukkig herkozen als president van de United States. Als herborist vroeg ik mij af of mijnheer de president op een of andere manier ook iets met kruiden 'herbs' te maken heeft. Dus.... ik op zoek naar de Obamaherbs en die bleken wel degelijk te bestaan, maar niet zoals ik ze mij had voorgesteld. Op de site Obamaherbs wordt alleen maar reclame gemaakt voor 'Red Passion'. Red Passion is a researched and tested formula to tackle all the pressing problems of men- naturally and safely. This natural formula for male sexual enhancement is proven to be the safest, most effective and completely noninvasive method for increasing the girth and lengthening of your penis.
Een zogenaamd afrodisiacum maar wel met bijzondere planten, Epimedium, Cuscuta, Ginkgo, Panax ginseng, Crataegus, Serenoa repens, Catuaba en Muira pauma, allemaal kruiden met een versterkende, hormonale of circulatiebevorderende werking.

Een voorbeeld: Epimedium Leaf Extract
Epimedium is a genus of twenty-one related plant species. Epimedium has been used for thousands of years as a libido enhancer. It is also known as 'Horny Goat Weed' in US. After centuries of use in China, top medical doctors now report that Epimedium can be used to boost libido, improve erectile function, restore sexual power and increase sensation. Scientifically, Epimedium works by freeing up testosterone, which naturally increases sex drive and endurance. Another effect of Epimedium is that it allows more blood flow to the penis. It does this by allowing the nitric oxide levels to increase, relaxing smooth muscles.
http://www.obamaherbs.com/ingredients.html. Obamaherbs! Wat zou mijnheer de president hier van vinden?

Maar er is ook een echte White House herb garden en die vind je op http://greenliving.about.com/od/thegreenyard/fr/white_house_garden.htm
Back to nature? Yes, we can. It is the first vegetable garden of the White House in about 70 years:
America’s First Lady grows, in an area of the garden that surrounds the White House, vegetables, fruit and herbs. Everything is, of course, organic and healthy, surrounded by edible flowers along the path.
Interesting: One part of the crops is called “The Three Sisters:” it consists of corn, beans and squash planted together. The Native Americans gave them this name because they grow and thrive together: the beans grow up the corn plants for support and the squash gives shade to the base of the plants.

dinsdag, november 06, 2012

Rabarberwortel

 Het imposante ingesneden blad van Rheum palmatum begint langzaam zijn zomerse kracht te verliezen, hét moment om de knoestige wortel te oogsten. De meeste wortels probeer ik onder zachte dwang met een platte riek uit de grond te halen, maar deze rabarberknoest moet ik wel met een schop in stukken snijden. Ik hoor het oranje sap in mijn oren sissen. Ik vernietig niet de hele plant, stukken met een sterke bladknop stop ik na enig indrogen terug in de volle grond. De rest wordt aan touwtjes geregen om een soort amulet te maken.

De Latijnse naam Rheum van 'rhein', vloeiend, stroom, verwijst naar de vloeibaar-makende, laxerende werking van de wortel. Met 'Rabarbar werd de afkomst van de plant aangeduid, aangevoerd van ver weg, uit het land der barbaren.http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/41645-rabarberwortel-mooi-en-machtig.html

maandag, november 05, 2012

Tijd! Tijd! Tijd!

Wat is er van de tijd geworden? De Griekse filosofen maakten een onderscheid tussen twee verschillende tijdservaringen; een sociale, meetbare tijd, die we met elkaar hebben afgesproken en op grond waarvan we klokken, agenda’s en kalenders kunnen maken. Behalve die tijd Chronos genoemd, is er ook nog een andere, meer subjectieve en niet meetbare of lineaire tijd, de Kairos geheten, die we alleen vanuit rust kunnen ervaren. Het is de tijd waarin je terecht komt als je je ontspant of je ergens diep op concentreert en de klok lijkt te zijn vergeten. Het is een tijd die niet opjaagt of rusteloos maakt, maar inspirerend en zelfs bezielend werkt. Luieren, mijmeren, dagdromen, naar muziek luisteren, wandelen, een boek lezen, mediteren, tuinieren, iedereen heeft zo zijn eigen ‘methode’ om die innerlijke tijd te ervaren, die, zo wist Plato ons al te vertellen, noodzakelijk en zelfs voorwaardelijk is voor onze creativiteit. Want alleen vanuit rust kan er een nieuwe gedachte of inzicht opborrelen.
We zijn echter al met al behoorlijk ver verwijderd geraakt van deze klassieke filosofische gedachte dat rust en nietsdoen de grondslagen van een beschaving zijn. Niet voor niets stamt het woord ‘school’ af van het Griekse woord ‘scholè’, dat onder meer rust betekent. Pas in rusttoestand, in de interval tussen twee handelingen, kunnen we tot bezinning en reflectie komen. Pas als we niets doen, opent zich de ruimte van het denken en van de creativiteit, verschijnselen die zich door geen vooropgesteld doel of economisch nut laten sturen of opjagen.

zondag, november 04, 2012

Herboristen en glucosinolaten

 Het eerste weekend van de herboristenopleiding. We bespraken vooral de werkzame stoffen in de plant: slijmstoffen, bitterstoffen, flavanoïden....

Tussendoor luchten we ons eigen even en waar kun je dat beter doen dan in het tuintje van een andere herboriste. En om bij het onderwerp van de dag te blijven, de nog zichtbare planten op de foto zijn citroenkruid, rode zonnehoed (polysacchariden), bieslook (glucosinolaten), bernagie (pyrrolizidine-alcaloïden), goudsbloem (flavanoïden), wijnruit, (rutine) wilde tijm (etherische olie).
Verder in de tuin zagen we nog een notenboom (juglon), een beetje bevroren doornappel (tropaan-alcaloïden), zeepkruid (zeepstoffen = saponinen), bevroren Oost-Indische kers (glucosinolaten = mosterdolieglycosiden).  Alles bij mekaar al een hele huisapotheek.


Over glucosinolaten. Het zijn de belangrijkste zwavelhoudende secundaire metabolieten in Brassica-gewassen. Een glucosinolaatmolecule bestaat uit een β-thioglucose, een gesulfoneerde oxime en een variabele zijketen afgeleid van een aminozuur (Fig 1). Er zijn meer dan 120 verschillende glucosinolaten beschreven (Fahey et al, 2001), waarvan slechts een 16-tal in cultuurgewassen voorkomen. Brassica-planten zijn vooral  koolgewassen zoals bloemkool, kool, broccoli, spruiten....
Epidemiologische studies hebben aangetoond dat glucosinolaten de gezondheid ten goede komen, vooral het risico op kanker vermindert (Talalay & Fahey, 2001).

In de landbouw
Bieden glucosinolaten een alternatief voor de klassieke chemische bodemontsmetting omwille van de insecticide, nematicide en fungicide eigenschappen van hun afbraakproducten, voornamelijk isothiocyanaten.
De toepassing van natuurlijk geproduceerde chemicaliën in de land- en tuinbouw (biofumigatie) zou het gebruik van synthetische bestrijdingsmiddelen aanzienlijk kunnen verminderen en zo zorgen voor een beter milieu en een duurzame landbouw.


Wat is het effect van bewaren en bereiden op de glucosinolaten?
Het snijden van kool heeft tot gevolg dat de groenten meer glucosinolaten aanmaakt. Twee dagen na het snijden kan de hoeveelheid glucosinolaten zijn verdubbeld of nog meer. Koken heeft een vermindering van glucosinolaten tot gevolg. Opslag en transport zijn geen belangrijke factoren voor de concentratie van beschermende stoffen. Thuisbereiding en industriële bereiding wel. Glucosinolaten lossen op in water. Onderzoek waarbij groenten 30 minuten werden gekookt had een vermindering tot gevolg van 65% tot 77%. Tien minuten koken leidde tot een vermindering van 40-50%, vijf minuten koken leidde tot een vermindering van 20-30%. Stomen, magnetronbereiding en wokken hadden nauwelijks effect op het glycosinolaat.

woensdag, oktober 31, 2012

Groot hoefblad in het park

Mijn cursusboeken ophalen in Oostende, zon en wind over zee. Mijn auto staat geparkeerd bij het park en dan besef ik dat ik nog nooit in dat park ben geweest. Dus, er even doorheen wandelen.
Aftakelende, wilde kastanjebladeren en resten van groot hoefblad brengen mij in de sfeer. Een bloot bronzen beeld hoog ongenaakbaar op zijn sokkel, ziet er in nu in de herfst nog bloter uit dan het al is. Wind noemt het en ook dat past goed bij het jaargetij. Het beeld is een artistieke ode  van de kunstenaar aan zijn vroeg overleden dochter. Hier trotseert het al vele jaren de tijd en de elementen. Groot hoefblad zal er ook al wel enkele jaren zijn, al kruipt het in de winter wel in de grond om de elementen te trotseren. Op een vreemde manier hou ik wel van aftakeling, bij planten tenminste, mogelijk omdat ik weet dat ze volgend jaar weer in volle glorie en krachtig te voorschijn komen.

Als herborist ben ik vooral in de wortels geïnteresseerd. En dat is nu de tijd om te oogsten, alhoewel ik dat hier in het park niet kan doen.
Dodonaeus zegt over Petasites
'De wortel van dokkebladeren, te weten als ze gedroogd zijn, is warm en droog tot in de tweede graad en insgelijks is het dun van delen en geschikt om te laten zweten. Daarom is ze zeer nuttig gehouden tegen de pest en besmettelijke hete ziekten en tegen alle gebreken die door het zweten genezen kunnen worden, want ze drijft alle kwaad vuur en vergift van het hart als het poeder van die wortel in wijn gedaan en gedronken wordt.
Ze doodt de wormen en laat gemakkelijk plassen en de maandstonden voortkomen. Dan om het voor vermelde te doen zal men de schors van deze wortel nemen want dat is het beste en het krachtigste deel er van.
De bladeren zelf zijn zeer krachtig tegen de kwade naar binnen etende zweren en voortslopende zerigheden, van buiten er op gelegd zoals sommige verzekeren.


Meer lezen over groot hoefblad kun je op http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/25369-in-de-naam-van-groot-en-klein-hoefblad.html en http://gezondheid-voeding.todio.nl/alternatieve-geneeswijzen/hoefblad-extracten-te-gebruik-bij-migraine-en-astma-1539.html

dinsdag, oktober 23, 2012

Herfst, bos en kastanje


Vandaag is voor mij de eerste herboristenlesdag van het nieuwe seizoen. Een herfstwandeling vooraf brengt me in de juiste stemming en zorgt ook voor enig lesmateriaal. Kastanje- en tulpenbomen, eik en Taxus. Niet dat deze bomen allemaal eetbaar zijn, maar genietbaar in elk geval wel. En is dat niet de grootste geneeskracht, genieten van geur en kleur in de levende natuur. 

Wel eetbaar is de tamme kastanje, Castanea sativa, gepoft, als meel in brood en koekjes of als kastanjepuree.  Een recept: 500 gram kastanjes, 1 liter melk, 1 koffielepel kristalsuiker, 100 ml room, witte peper en zout naar smaak.
Medicinaal is de kastanje weinig gebruikt geweest toch vinden we de vrucht terug in oude kruidenboeken.

Petrus Nijlandt in zijn 'Herbarius' vermeldt wat een aantal van zijn beroemde voorgangers gezegd hebben.
Tegen bloedspuwen: Neem van kastanjemeel zoveel als nodig is en meng dit met gezuiverde honing, laat hiervan vaak gebruiken. Galenus.
Tegen gezwollen borsten van de vrouwen: Neem kastanjemeel, gerstemeel en van elk zoveel als genoeg is, maak hiervan met azijn een papje dat ge op de gezwollen borsten leggen zal. Dodonaeus.

Tegen buikloop en bloedspuwen: Neem van de bruine schors van de kastanje een halve hand vol en kook die in water tot een half pintje, als dit doorgezeefd en met suiker zoet is gemaakt gebruikt het in twee maal. Matthiolus.
Tegen de witte vloed van de vrouwen en allerhande bloedgang: Neem het binnenste velletje dat de kastanje bedekt en gebrand ivoor, van elk een vierendeel lood, stamp dit tezamen tot een fijn poeder en geef dit met wat nat in twee malen in. Matthiolus.


Volgens Pfaf database zijn sweet chestnut leaves and bark are a good source of tannins and these have an astringent action useful in the treatment of bleeding, diarrhoea etc. The leaves and bark are anti-inflammatory, astringent, expectorant and tonic. They are harvested in June or July and can be used fresh or dried. An infusion has been used in the treatment of fevers and ague, but are mainly employed for their efficacy in treating convulsive coughs such as whooping cough and in other irritable conditions of the respiratory system. The leaves can also be used in the treatment of rheumatism, to ease lower back pains and to relieve stiff muscles and joints. A decoction is a useful gargle for treating sore throats. The plant is used in Bach flower remedies - the keywords for prescribing it are 'Extreme mental anguish', Hopelessness' and 'Despair' .http://www.pfaf.org/user/plant.aspx?latinname=Castanea+sativa

Fitoterapia. 2000 Aug;71 Suppl 1:S110-6. Antibacterial and allelopathic activity of extract from Castanea sativa leaves. Basile A, Sorbo S, Giordano S, Ricciardi L, Ferrara S, ea
Food Sci Technol Int. 2010 Jun;16(3):209-16. Epub 2010 Aug 12.Antioxidant potential of chestnut (Castanea sativa L.) and almond (Prunus dulcis L.) by-products. Barreira JC, Ferreira IC, Oliveira MB ea

vrijdag, oktober 19, 2012

Terug van mijn 'landgoed' in Bretagne. Dan kijk je weer met andere, verse ogen naar je mini-tuintje aan zee.

Genepi / Artemisia sp.
Rozenbottels van de hondsroos worden zichtbaar tussen de verkleurende en krimpende bladeren van de vijgenboom. Onrijpe, groene vijgen en rode bottels. Zou daar ook in de keuken samen iets mee te maken zijn? Misschien toch maar eens allebei in een kookpot gooien, wat suiker erbij en tot een vreemde confituur laten inkoken.

Wat er mooi grijs bij ligt, is mijn genepi-alsem, die in plaats van hoog in de bergen over de ruwe rotsen te kruipen, zich hier tevreden moet stellen met een betontegel onder zijn stengels. Het lijkt de plant niet te deren, ook niet het feit dat hij hier op zeeniveau in plaats van op 2000 meter moet groeien.

Boven de genepi groeit de kerryplant zonder problemen. Ondanks het feit dat de plant als niet winterhard bekend is, staat hij hier al jaren zomer en winter in de volle grond. wel tegen het huis aan en natuurlijk aan zee. Er naast bloeit nu zelfs een hangende rozemarijn Rosmarinus prostratus.

Verder valt vooral Ginkgo biloba in pot op. De plant is maar een metertje hoog, ondanks zijn leeftijd van 10, 11 jaar. Hij groeit dus nauwelijks. Volgend jaar hopen we hem te bevrijden uit zijn pot. Zal hij dan hard gaan groeien? Genieten kunnen we nu wel van zijn geel-oranje verkleurende, gespleten blaadjes.

Er is nog een lievelingsplant in grote pot, die wacht op zijn verhuis naar Frankrijk. De monnikenpeper Vitex agnus castus. Hij wil zelfs nu nog wat bloem vormen. Moedig maar tot zaad zal hij wel niet geraken. En het zijn juist de zaden die medicinaal gebruikt worden.

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/36507-genepi-een-mythische-plant.html
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/32316-vitex-agnus-castus-in-de-naam-vanmonnikenpeper.html
http://dier-en-natuur.infonu.nl/natuur/59887-ginkgo-geschiedenis-van-de-geheugenboom.html

donderdag, oktober 11, 2012

Van Bretagne naar België

Van Pont ar Gorret richting België, St Brieuc, Dinan, Dinard, St Malo, Avranches tot Villedieu les Poeles, allemaal in de buurt van op de autoweg. Bij Aire de la vallée de la Vire (Gouvets) stoppen en overnachten we. We zijn al rond 6.30 ter plaatse. Stevige regenbuien afgewisselend met zon, wilde wolken boven Bretoens en Normandisch landschap. In de verte Le Mont Saint Michel. La Manche, noemt het Normandisch schiereiland, waar Cherbourg het uiterste punt van is. Wij zitten hier aan de rand nog altijd dicht bij Mont St Michel.  Het gebied heeft zijn grootste bekendheid te danken, nu ja te danken aan Utah Beach, de plaats waar Amerikanen en anderen Europa kwamen bevrijden in 1944. Het jaar dat ik geboren werd maar daar hebben de Amerikanen of de oorlog niks mee te maken.

Morgen rijden we verder naar De Haan aan Zee. Voor M. is het zowat een half jaar geleden, ik ben er tussendoor nog 2 keer geweest. Nieuw is dat we een kat als gezelschap hebben. Aan komen waaien in ons huis in Bretagne, en snel van wild geweldig tam geworden en dan...wat nu. We konden ze (hem) toch niet aan haar (zijn) lot overlaten dus mee naar Belgie.

woensdag, oktober 10, 2012

Herfstig


En plots waren ze daar! 

Na enkele dagen regen en toch redelijke temperaturen kwamen ze, in het gras onder de eikenboom, massaal bovengronds. De paddenstoeltjes. En dat net op een plaats waar ik mijn kruiwagen parkeer en regelmatig op en neer rij. Ik moet nu een andere parkeerplaats en rijroute nemen. Wat natuurlijk geen probleem is, ook al omdat we morgen voor een tijdje terug naar België gaan.

'S avonds toch gezellig de houtkachel aangemaakt. 
Houtvuur, vlammen, paddenstoelen, geur van herfst. 
Gevoel van vergankelijkheid maar 
ook gevoel van eeuwigheid.

En wat voor paddenstoel zou dat wel mogen zijn?

zaterdag, oktober 06, 2012

Gele lis

Wat wortels van gele lis uit ons moeras getrokken. Bewonderenswaardige stevige wortelstokken zijn het wel, ondanks de vochtige grond langs de rivier zijn ze nauwelijks uit de grond te krijgen. Ook wel omdat ze volledig overwoekerd worden door de fijnere wortels van het rietgras. Twee totaal verschillende individuen die elk op hun eigen manier in hetzelfde biotoop kunnen overleven. 
Met de wortelstokken wil ik niet direct iets medicinaals doen, ze zijn eerder bedoeld om er wol of katoen mee te verven. Ik oogst ze in opdracht, zal ik maar zeggen. Bij het doorsnijden kleurt het snijvlak bijzonder rood, toch zou het eerder grijs of zwart kleuren. 

En nu ik toch met deze lis bezig ben, moet ik maar weer wat kennis bij mekaar sprokkelen uit oude kruidenboeken. Hier wat ongeordende maar wel boeiende info over deze plant. Een eigen verhaal zal ik er later wel van maken.

 Over de naam en heraldiek.
De gele lis stond model voor de ’fleur de lys’ in het wapen van de Franse koningen. Het Merovingische leger, in oorlog met de Hunnen, ontdekte, dank zij deze irissen een doorwaadbare plaats in de Rijn. Uit dankbaarheid kwam de bloem zo wellicht in het blazoen terecht. Op de grafzerk van koning Dagobert (+639) figureert de gouden lis al en zal daarna al de gekroonde hoofden van Frankrijk sieren. De driedelige irisvorm werd het symbool van het christendom in de kruistocht van 1137 onder Louis VII en ze werd toen bekend onder de naam ’fleur de Louis’, wat daarna veranderde in ’fleur de luce’ (bloem van licht). De naam verbasterde tot ’fleur de lys’ en tot het huidige ’fleur de lis’. Kroningsgewaden, kerkelijke voorwerpen, kruisen en degelijke werden vaak van ’lelies’ op een blauw veld voorzien.

Blankaart: Iris Lutea Sylvestris, Pseudoiris, Pseudoacorus, gele lis, valse lis, valse Acorus.
.......Het heeft kromme en sterk lopende, lange, geknoopte en gekronkelde wortels die wat bleek rood van kleur en wat tezamen trekkend van smaak zijn.
Ze worden door de wortels voortgezet als ook door het zaad en groeien langs de waterkanten van sloten en vaarten tussen Gouda en Rotterdam, Friesland enz. en bloeit gewoonlijk in mei en juni.
Ze wordt hier zelden gebruikt. Als de wortel gekauwd wordt trekt het wel wat tezamen, een teken dat die bestaat uit vele ongeregelde en grove deeltjes maar omdat die ook enige scherpheid geeft vooral als men die over de tong laat gaan zo bestaat die ook uit enige fijn deeltjes die door de grove in het begin niet opgemerkt worden. Het is zo, ze wordt in alle vrouwenvloeden en darmvloeden zeer aangeprezen als ook tegen het bloedplassen waartoe men het afkooksel kan gebruiken als ook het poeder van de gedroogde wortels.

Artseny-gewassen 1796-1813
Gebruik. De Wortels maaken een langen, rolronde Knobbel, van onderen Vezelig van binnen rood. Zij worden als Samentrekkende onder de Geneesmiddelen gesteld, bij den naam van Rad. Acori adulterini, doch wegens haare Scherpheid weinig gebruikt. Men wil, dat 'er op sommige Plaatsen Inkt van gemaakt worden en de Bloemen geeven een geele Kleur.

Cruijdeboeck deel 2 capitel 35, bladzijde 235-236  Z
Van geel Lisch.   Cap. xxxv.
Tgeel Lisch wordt nu ter tijt gheheeten in Latijn Gladiolus luteus/ ende is sonder twijfel een gheslacht van Gladiolus/ dat in Griecx Xiphion Phasgonon en Macheronion gheheeten wordt. In die Apoteke wordt dit Lisch gheheeten Acorus ende die wortel daer af/ voor die wortele van den oprechten Acorus ghebruyckt/ niet sonder groote dwalinghe ende achterdeel van den siecken/ ghelijck dat niet alleen van ons/ maer oock van veel gheleerden dees tijts ghescreven is. Die dit Lisch daerom Pseudoacorus dat is valschen Acorus geheeten hebben. In Hoochduytsch heetet geel Schwertel und Drachenwurtz. Hier te lande geel Lisch ende Bocxboonen. In Franchois Glayeul ou Flambe bastarde.

Cracht ende werckinghe
Die wortel van geel Lisch in water ghesoden ende ghedroncken gheneest dat roode melizoen/ ende stopt alle loop des buycx.
Die selve wortele in der selver manieren ghebruyckt/ is goet tseghen dat bloetpissen ende bloetspouwen. Zy gheneest oock die vloet ende die overvloedighe cranckheyt der vrouwen/ ende stelpt alle bloetganck.

Duidelijk een samentrekkende werking tegen bloedingen (looistoffen)

Mrs. Grieve inventariseert heel wat informatie, citeert beroemde herboristen zoals Culpeper en Parkinson


Medicinal Action and Uses---The Yellow Flag rhizome was formerly much employed as a medicine, acting as a very powerful cathartic, but from its extremely acrid nature is now seldom used. An infusion of it has been found to be effective in checking diarrhoea, and it is reputed of value in dysmenorrhoea and leucorrhoea.

It was formerly held in the highest esteem, the juice of the root being considered a cure for obstinate coughs, 'evil spleens,' convulsions, dropsies and serpents' bites, and as Gerard also says, 'doth mightilie and vehementlie draw forth choler.' Gerard recommended it as a cosmetic, saying:
'The root, boiled soft, with a few drops of rosewater upon it, laid plaisterwise upon the face of man or woman, doth in two daies at the most take away the blacknesse and blewnesse of any stroke or bruise,'
though he adds as a warning that if the skin
'be very tender and delicate, it shall be needful that ye lay a piece of silke, sindall or a piece of fine lawne betweene the plaister and the skinne for otherwise in such tender bodies it often causeth heat and inflammation.'
He recommends: 'an oil made of the roots and flowers of the Iris, made in the same way as oil of roses and lilies. It is used to rub in the sinews and joints to strengthen them, and is good for cramp.'
Parkinson, of all the varieties, most esteems 'for his excellent beautie and raretie the great Turkie Flower de luce.' 'And for a sweet powder to lay among linnen and garments and to make sweet waters to wash hand-gloves or other things to perfume them' the roots of the sweetsmelling Flag.
The acrid juice snuffed up the nostrils excites violent sneezing, and on the authority of Dr. Thornton, 'in this way it has cured complaints of the head of long standing in a marvellous way.' The root powdered was also used as snuff.
The old authorities praised it as a cure for toothache, a slice of the rhizome rubbed against the aching tooth or held in the mouth between the teeth, being supposed to cause the pain to disappear at once.

Culpepper (1652) says that the distilled water of the whole herb is a sovereign remedy for weak eyes, either applied on a wet bandage, or dropped into the eye, and that an ointment made of the flowers is very good for ulcers or swellings.
A French chemist, early last century, discovered that the seeds, when ripe, freed from the friable skin which envelops them, produces a beverage similar to coffee and even much superior to it in flavour, but they must be well roasted before using.
The flowers afford a beautiful yellow dye, and the root, with sulphate of iron, a good black dye.
The acrid properties are entirely dissipated by drying, after which it acts only as an astringent, so powerful from the amount of tannin contained, that it has been used in the place of Galls in the making of ink.

En ook James Duke inventariseert
“Minced rhizomes mixed with couscous, a popular dish in North Africa, to serve as a condiment
and to increase the girth of women” (BOU). Seeds have been used as a coffee substitute. Powdered
root was once used as a snuff, and as a breath freshener (BIB; TAN).
English use the root for toothache (AAH).
Moroccans consider it a general antidote to poisons (BOU).
Moroccans mix powdered rhizome with vinegar as diuretic and purgative (BOU).
North Africans boil the fragmented rhizomes (one of Morocco’s favorite alexiterics) for
rheumatism and sciatica (BOU).

En ik inventariseer nu weer Dodonaeus, Mrs Grieve, James Duke... en zo blijven we bezig.

dinsdag, oktober 02, 2012

Wortels oogsten op seizoensdag


Worteltijd komt er weer aan. Te oogsten smeerwortel, Griekse alant, brandnetel en deze keer, want nog in Bretagne, krijg ik de kans om Ruscus aculeatus of muizedoorn te oogsten. Dat zal voor morgen zijn.
Ik ontdek nog een verslagje over een worteldag van de herboristenopleiding nu 21 jaar geleden, leuk en ook nuttig om te lezen.

12 oktober 1991: seizoendag van de herboristen opleiding

In de kruidentuin van de opleiding bij Weelde Statie, grond veroverd door Maurice op de Belgische spoorwegen. Het is vandaag worteldag, we bekijken, scheuren en oogsten verschillende soorten wortel van de piepkleine Tormentil over de verstrengelde Valeriaan, naar de knoestige alant tot de glibberige zwarte smeerwortel.
De studenten moesten allemaal een verslag maken van deze seizoensdag. Hier een stukje van het verslag van Mario Polderman

Bij het oogsten is het belangrijk een zo groot mogelijk deel van de wortel boven de grond te halen. Enige kennis van de plant is hierbij dus wel vereist. Zo bleken zowel de alantwortel als de smeerwortelwortel  vrij stevig van structuur. De wortel groeit duidelijk naar beneden, en gaat van dik ( aan de bovenkant ) naar steeds dunner aan de onderkant.

valerianae radix
Het uiterlijk van de valeriaanwortel(s), verbaasde me eerlijk gezegd een beetje. Omdat ik de wortel enkel in z'n gedroogde vorm ken had ik me ook 'een echte wortel' voorgesteld. Dit bleek niet zo te zijn. Het is eerder een soort web van kleine worteltjes die als een kluwen touw door elkaar gegroeid zijn. Hierdoor is hij vrij goed in de grond verankerd, alhoewel de wortels niet echt diep ( ± 15-20 cm ) zitten.

Nadat Maurice ons erop had gewezen dat de plant ondergronds een soort voortplantingsreis maakt door het vormen van nieuwe bijwor­teltjes kon ook ik vaststellen dat het oudste deel van de wortel er anders uitzag dan de wortels die later gevormd werden. Het oudste deel was dikker en taaier dan degene die later ontstaan. Van binnen naar buiten toe gezien worden dus steeds nieu­we worteltjes gevormd.
Nadat van de wortel van de tormentil de buitenkant een beetje afgeschraapt was, viel vooral de typische oranje kleur van de wortel op (looistoffen)

Verdere verwerking van de wortel. 
Nadat de wortel uit de grond gehaald is kan ze natuurlijk niet in die toestand gebruikt worden voor medicinale doeleinden. De volgende stap is het schoonmaken van de wortel. Om niet al te veel grond mee in huis te nemen werd een eerste grove reiniging in de tuin toegepast, en wel door de wortel goed te spoelen in een emmer water.
Wat hierbij opnieuw op viel was toch wel het grote verschil in wortelvorm en structuur. Door het netwerkkarakter van de wortels van de valeriaan bleken deze veel meer grond vast te houden dan de andere wortels. En waren dus ook moeilijker schoon te maken.


Eugenol, bessen en aromatherapie


Zoals je misschien merkt ben ik mijn zomerse, wetenschappelijke achterstand op gebied van kruiden wat aan het in halen. Het najaar leent zich daar goed voor en met nieuwe cursussen voor de deur moet ik ook up to date blijven. Dus hier wat wetenschappelijke weetjes over fyto- en aromatherapie

Aromatherapie helpt mogelijk tijdens de overgang
Rosmarinus
Massage met aromatherapie werkt beter dan massage, als het om vermindering van menopauze ongemakken gaat. Dat was het resultaat van een Iraanse studie. De aromatherapie bestond uit een massage van een half uur met amandel-teunisbloemolie (90/10), waarin 3 % essentiële olie van lavendel, geranium, rozen en rozemarijn (4:2:1:1) vermengd was. De placebogroep kreeg een massage met geurloze vloeibare paraffine. De massage werd gedurende vier weken tweewekelijks toegepast op de buik, de dijen en de armen. Een controlegroep kreeg geen behandeling.
Terwijl de controlegroep geen enkele verbetering vertoonde, daalde de MRS-score (menopause rating scale) in de aromatherapiegroep van 21,86 naar 13,11 punten. De geurloze massage zorgde ook voor een kleine daling: van 21,72 naar 19,07 punten.
De gebruikte etherische olie
- Geranium: herstel hormonaal evenwicht
- Rozen: versterkt functie van de baarmoeder
- Lavendel: rustgevend
- Voor rozemarijn gaven de auteurs geen reden op: is wel circulatiebevorderend en stimulerend
Essentiële oliën zijn bovendien algemeen rijk aan fyto-oestrogenen. Aromatherapie kan ook toegepast worden door middel van inademing, orale inname, compressen of als badolie.
Ref. Darsareh F, Taavoni S et al. Effect of aromatherapy massage on menopausal symptoms: a randomized placebo-controlled clinical trial. Menopause. 2012; 19(9). DOI: 10.1097/

Bessen beschermen tegen neurodegeneratie
In die gezonde voeding passen zeker bessen. In een recente review geven onderzoekers van de Tufts universiteit een overzicht van de weldoende effecten van de consumptie van bessen op de neurologische functies. En dit niet alleen omwille van hun sterke anti-oxidantcapaciteiten, vele bessen blijken ook directe neuroprotectieve eigenschappen te hebben, en ontstekingsmarkers zoals NFκB te verlagen. In dierproeven bleken bessen zelfs te zorgen voor een reductie van de ontwikkeling van amyloid-bèta (Alzheimer).
In humane studies werd aangetoond dat dagelijkse consumptie van bosbessensap bij milde cognitieve achteruitgang zorgde voor een beter geheugen en prestaties dan in de placebogroep. De onderzoekers gaan verder in hun research om uit te zoeken wat, hoeveel en wanneer bessenconsumptie de beste resultaten kan geven om neurodegeneratie en veroudering tegen te gaan.
Ref. Miller MG, Shukitt-Hale B. Berry fruit enhances beneficial signaling in the brain. J. Agric. Food Chem. 2012 january 23

Eugenol effectief chemotherapeuticum?
Eugenol is de belangrijkste component van de etherische olie uit kruidnagel (Eugenia caryophyllata), die in iets mindere concentratie ook voorkomt in andere kruiden zoals basilicum, laurier en kaneel. Eugenol is een vluchtige fenolische molecule en heeft diverse biologische activiteiten: antioxidans (zeer effectief tegen peroxidatie van vetzuren), antiseptisch, antibacterieel en pijnstillend (denk aan het traditionele gebruik bij tandpijn).
Een recente studie onderzocht het potentieel van de combinatie van eugenol met chemotherapie (gemcitabine). Eugenol bleek dosisafhankelijk een selectieve cytotoxiciteit te vertonen voor kankercellen, maar minder voor gezonde cellen.  De combinatie met gemcitabine remde groei en stimuleerde apoptose bij lagere concentraties dan individueel, wat wijst op een synergetisch effect. De combinatie zorgt voor een hoger effect en dus een lagere dosering van gemcitabine, zodat de bijwerkingen ervan ook verminderen.
De resultaten suggereren dat de antikankeractiviteit van eugenol berust op ontstekingsremmende en anti-apoptotische effecten in afwijkende cellen. Nu nog een studie die onderzoekt of eugenol het alleen kan, of in combinatie met andere natuurlijke chemotherapeutica, zoals curcumine en isothiocyanaten?
Ref. Hussain A et al. Eugenol Enhances the Chemotherapeutic Potential of Gemcitabine and Induces Anticarcinogenic and Anti-inflammatory Activity in Human Cervical Cancer Cells. Cancer Biotherapy & Radiopharmaceuticals 2011, 26(5): 519 - 527. Gülçin I. Antioxidant Activity of Eugenol: A Structure–Activity Relationship Study. J Medicinal Food 2011; 14(9): 975 - 985.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/eugenia-cariophilla-kruidnagel

Ginseng bij angina pectoris?



Een meta-analyse uitgevoerd door de universiteit van Macau (China) en de universiteit van Edinburgh vond dat geneesmiddelen gebaseerd op ginseng efficiënter zijn dan de klassieke nitraten bij de behandeling van angina pectoris. Symptomen van angina pectoris zijn stekende pijnen in de borststreek als gevolg van een slechte bloedtoevoer naar het hart.

De onderzoekers verzamelden alle klinische studies uitgevoerd tussen 1980 en 2010 en hielden er 18 over na een selectieprocedure. In het totaal waren er meer dan 1500 patiënten betrokken. Na analyse bleek ginsengmedicatie drie keer beter te werken dan nitraten als het ging om vermindering van symptomen van angina pectoris.
Angina pectoris werd bovendien geëvalueerd aan de hand van afwijkingen op het elektrocardiogram (ECG). Ginseng scoorde 60 % beter op basis van de ECG-metingen.

De meta-analyse is dus een sterke aanwijzing voor de werkzaamheid van ginseng, al valt er veel aan te merken op de kwaliteit van de verzamelde studies. Veelal zijn ze te klein van opzet en is er een diversiteit aan ginsengpreparaten gebruikt. Meestal is de termijn van de studies van te korte duur. Dan weer positief was dat ginseng in de enkele langetermijnstudies iets beter scoorden dan in de kortetermijnstudies.

Yongliang Jia, Shikai Zhang, Fangyi Huang, Siu-wai Leung. Could ginseng-based medicines be better than nitrates in treating ischemic heart disease? A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complementary Therapies in Medicine (2012) 20, 155—166

Over ginseng lees ook 
http://dier-en-natuur.infonu.nl/bloemen-en-planten/30569-ginseng-het-energiekruid.html
https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/panax-ginseng-ginseng